दोन नव्हे तर तीन रुळांवर धावते या देशातील रेल्वे !

दै. बातमीदार । २५ मे २०२३ ।  जगभरात भारतीय रेल्वे प्रसिद्ध आहे. त्यात रेल्वे प्रवास अतिशय आरामदायी आहे. यामुळेच भारतात दररोज लाखो लोक रेल्वेने प्रवास करतात. तुम्हीही कधीतरी केला असेलच. प्रवासादरम्यान तुम्ही ट्रेन दोन रुळांवर वेगाने धावताना पाहिली असेल. पण तुम्हाला माहितीये का की ट्रेन फक्त दोन रुळांवर नाही तर तीन रुळांवरही धावते? तीन ट्रॅक असलेल्या रेल्वे ट्रॅकला ड्युअल गेज रेल्वे ट्रॅक म्हणतात. ड्युअल गेज रेल्वे ट्रॅक भारतात वापरला जात नाही, परंतु शेजारच्या बांगलादेशात तुम्हाला तो सहज पाहायला मिळेल. रेल्वे ट्रॅकचे गेज काय आहे ते आम्ही तुम्हाला सांगतो.

दोन रुळांच्या आतील बाजूंमधील अंतराला ‘रेल्वे ट्रॅकचे गेज’ असे म्हणतात. प्रत्येक रेल्वे ट्रॅक गेजनुसार बनवला जातो आणि ट्रॅकची रुंदी गेजनुसार ठरवली जाते. भारतात 4 प्रकारचे गेज वापरले जातात. ब्रॉडगेज, मीटर गेज, नॅरो गेज आणि स्टँडर्ड गेज. दिल्ली मेट्रोसाठी स्टँडर्ड गेजचा वापर केला जातो आणि ज्याला तुम्ही स्मॉल लाइन म्हणतो ते नॅरो गेज. यामध्ये दोन ट्रॅकमधील अंतर 2 फूट 6 इंच (762 मिमी) आणि 2 फूट (610 मिमी) आहे. तर ब्रॉडगेजला मोठी लाईन म्हणतात. स्टँडर्ड गेज (1,435 मिमी) जगातील 60 टक्के देशांमध्ये वापरले जाते.

ड्युअल गेज रेल्वे ट्रॅकला दोन नाही तर तीन ट्रॅक असतात. या रेल्वे ट्रॅकमध्ये एकाच ट्रॅकवर दोन वेगवेगळ्या गेज गाड्या धावतात. ब्रॉडगेज आणि मीटर गेज यांचे मिश्रण करून ते तयार केले जाते. यात दोन गेज रेल्वे ट्रॅक आहेत. तर, तिसरा एक कॉमन गेज आहे. या कॉमन गेजच्या मदतीने या ट्रॅकवर वेगवेगळ्या गेजच्या गाड्या धावू शकतात. बांगलादेश व्यतिरिक्त काही देशांमध्ये ड्युअल गेज रेल्वे ट्रॅक देखील वापरला जातो. पूर्वी बांगलादेशात मीटरगेजचा वापर केला जात होता, पण कालांतराने ब्रॉडगेजची गरज निर्माण होऊ लागली. मीटर गेजचे ब्रॉडगेजमध्ये रूपांतर करण्यासाठी खूप पैसे लागतील, त्यामुळे खर्च सीमित करण्यासाठी ड्युअल गेज रेल्वे ट्रॅक तयार करण्यात आला. अशा प्रकारे मीटरगेजसह ब्रॉडगेजची रुंदी लक्षात घेऊन आणखी एक ट्रॅक टाकण्यात आला. अशाप्रकारे मीटर आणि ब्रॉडगेज दोन्ही एकत्र करून ड्युअल गेज रेल्वे ट्रॅक तयार करण्यात आला.